گشنیز منبعی از ترکیبات ارزشمند برای غذاهای کاربردی

غذاهای کاربردی غذاهایی هستند که علاوه بر تامین درشت مغذی‌ها و ریزمغذی‌ها، یک فایده سلامتی را هم برای بدن تأمین می‌کنند. گشنیز منبع بالقوه‌ای از لیپیدها (غنی از پتروسلینیک اسید) و روغن‌های ضروری (سرشار از لینالول) است که از دانه‌ها و بخش‌های هوایی این گیاه استخراج می‌شوند. به دلیل وجود ترکیبات زیست‌فعال بسیار، طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های دارویی به قسمت‎های مختلف این گیاه نسبت داده شده‌ است.

گشنیز منبعی از ترکیبات ارزشمند برای غذاهای کاربردی

اساسا، غذاهای کاربردی غذاهایی هستند که علاوه بر تامین درشت مغذی‌ها و ریزمغذی‌ها، یک فایده سلامتی را هم برای بدن تأمین می‌کنند. این غذاها برای جلوگیری از بیماری ضروری هستند و شامل غذاهای غنی‌شده، میوه‌ها و سبزیجات حاوی ترکیبات مغذی گیاهی، غذاهای تخمیری، ماهی و شکلات هستند.

گشنیز (Coriandrum sativum L.) به دلیل کاربردهای آشپزی و دارویی‌ که دارد، ارزشمند است. تمام قسمت‌های این گیاه به عنوان عامل طعم‌دهنده و یا به عنوان داروهای سنتی برای درمان اختلالات مختلف در سیستم‌های طب سنتی تمدن‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. این گیاه منبع بالقوه‌ای از لیپیدها (غنی از پتروسلینیک اسید) و روغن‌های ضروری (سرشار از لینالول) است که از دانه‌ها و بخش‌های هوایی این گیاه استخراج می‌شوند.      

 به دلیل وجود ترکیبات زیست‌فعال بسیار، طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های دارویی به قسمت‎های مختلف این گیاه نسبت داده شده‌ است که شامل ضدمیکروبی، آنتی اکسیدانی، ضد دیابت، ضد اضطراب، ضد صرع، ضد افسردگی، ضدجهش، ضد التهاب، ضد دیس لپیدمی، ضد فشار خون بالا، محافظ کننده نورونی (سلول عصبی) و ادرارآور هستند. گشنیز همچنین پتانسیل رفع سمیت ناشی از سرب را هم نشان داده است.

میوه‌های گشنیز (دانه و مریکارپ) پرکاربردترین ترکیبات گیاهان گشنیز هستند که مهم‌ترین ترکیبات آنها اسانس روغنی و اسید چرب هستند. روغن چرب (روغن فیزیکی/ روغن ثابت) حدود 25 درصد دانه است درحالیکه محتوای اسانس روغنی معمولا کمتر از 1 درصد است. روغن چرب زرد کمرنگ است و بوی مشخصی دارد. این روغن منحصر به فرد است از این نظر که حاوی مقدار بالای پتروسلینیک اسید است.  

میوه‌های گشنیز برای درمان التهاب، سوء هاضمه، سرفه، برونشیت، استفراغ، دیسنتری ( اسهال خونی)، اسهال، نقرس، روماتیسم، تب‌های متناوب و سرگیجه استفاده شده‌اند.  

در طب آیورودا، دانه‌ها با دانه‌های زیره سیاه و هل یا در طب شرقی با دانه‌های زیره سیاه، رازیانه و بادیان رومی برای درمان مشکلات گوارشی ترکیب می‌شوند.

در طب سنتی چینی‌ها، دانه‌های گشنیز برای درمان سوء هاضمه، بی اشتهایی ، درد معده ، آنفلوانزا بدون تعریق، تنفس بد استفاده می‌شوند درحالیکه در آلمان دانه‌های گشنیز معمولا به صورت دمنوش‌ها یا ترکیبات دارویی بادشکن و مسهل مصرف می‌شوند.

کاربرد اصلی آن برای درمان مشکلات گوارشی، کاهش اشتها، ناراحتی‎های شکمی و گوارشی است. این میوه در فارماکوپه‌های اروپا فهرست شده و به عنوان کمک‌کننده هضم، مقابله با کرم‌‎ها و درمان روماتیسم استفاده می‌شود. 

در ایران، کاربرد دارویی گشنیز برای جلوگیری از تشنج، اضطراب، بی‌خوابی و کاهش اشتها سابقه طولانی دارد. در عربستان سعودی، درصدی از جمعیتی هنوز دمنوش دانه‌های گشنیز را به عنوان عامل ضد دیابت استفاده می‌کنند و عصاره دانه برای کاهش میزان باروری استفاده می‌شود.

برخی از فعالیت‌های بیولوژیکی گشنیز شامل موارد زیر هستند:

فعالیت ضدمیکروبی: فعالیت ضدمیکروبی برگ‌ها و دانه‌های گشنیز و عصاره‌ها و اسانس‌های روغنی آنها یکی از بیشترین فعالیت‌های بیولوژیکی گزارش شده این گیاه است.

فعالیت آنتی‎اکسیدانی: اثر عصار پلی‌فنولی دانه‌های گشنیز بر استرس اکسیداتیو ناشی از هیدروژن پراکسید (H₂O₂) در لنفوسیت‌های انسان ارزیابی شد. درمان با H₂O₂ موجب استرس اکسیداتیو از طریق کاهش فعالیت‌های آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان (سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز، گلوتاتیون پراکسیداز، گلوتاتیون ردوکتاز، گلوتاتیون-اِس-ترانسفراز) می‌شود. کاهش زیاد در محتوای گلوتاتیون و افزایش در ترکیبات واکنش‌دهنده با تیوباربیوتیک اسید مشاهده شد.          

فعالیت ضد دیابتی: در مطالعه‌ای عصاره آبی دانه‌های گشنیز در دوز 20 میلی گرم بر کیلوگرم به رت‌های چاق با قند و لیپید خون بالا در دوز واحد به مدت 30 روز خورانده شد. نتایج نشان داد که عصاره گشنیز قند خون بالا را سرکوب کرد، پس از 4 ساعت از مصرف عصاره گلوکز خون به سطح طبیعی رسید و بر لیپیدها اثری نداشت. انسولین، مقاومت انسولین و پارامترهای لیپید مانند کلسترول کل، کلسترول LDL و تری‌گلیسریدها کاهش یافت.  

ملاحظات ایمنی:

اثر عصاره آبی دانه‌های تازه گشنیز بر ایجاد سمیت بر سیستم توید مثل ارزیابی شده است. در عربستان سعودی این گیاه به طور سنتی به عنوان یک عامل ضدباروری استفاده شده است. مکمل خوراکی 250 و 500 (میلی گرم بر کیلوگرم) در رت‌ها باعث کاهش وابسته به دوز در  لانه‌گزینی شد که احتمالا به دلیل کاهش سطح پروژسترون است.  

1- What Are Functional Foods?. Retrieved from

https://www.forbes.com/sites/quora/2018/05/22/what-are-functional-foods/#79e804853dc4

2- Gooda Sahib, N., Anwar, F., Gilani, A.H., Abdul Hamid, A., Saari, N., & M. Alkharfy, K. (2013). Coriander (Coriandrum sativum L.): A Potential Source of High-Value Components for Functional Foods and Nutraceuticals - A Review. Phytotherapy Research, 27, 1439–1456. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/234029175_Coriander_Coriandrum_sativum_L_A_Potential_Source_of_High-Value_Components_for_Functional_Foods_and_Nutraceuticals_-_A_Review/link/5a6dfc7daca2722c947f27d3/download

هشتگ :